In de Utrechtse Universiteitsbibliotheek wordt een prachtig
lofdicht bewaard van ene
D. Oortman op de Utrechtse Maliebaan. Het dichtwerk dateert
zoals blijkt uit de regels 132-155 van kort na de Vrede van Utrecht van 1713.
Van Oortman is verder vrijwel niets bekend. Je kunt gissen
dat hij tot de in Utrecht niet onbekende, Doopsgezinde familie Oortman hoorde.
In De Koninklijke bibliotheek in Den Haag wordt een bruiloftsgedicht bewaard
van een D. Oortman uit 1719: Bruiloftzangen op het huwelyk van den wel ed:
heere Sibertus van Romondt, muntmeester particulier der provinciale munte 's
lants van Utrecht. En de wel ed: jongkvrouwe Margareta Christin a van Muyden. In den echt vereenigt den V. der
Wintermaent des jaers M.DCC.xIX.
Eveneens uit achttiende eeuw kennen we een R. Oortman en een
Suzanna Maria Oortman. Ook over deze beide dichters is nauwelijks iets bekend.
Jos Houtsma
De Utrechtse Maliebaen
1
Nu wil myn zangnimph (1) zich verblyen
In Neeriants grootste
Lustprieel,
De Stichtse wandelgaleryen,
By 't schel gefluit van
Filomeel.
5 Nu
wil zy uwen lof opzingen,
O Sierelyke
Maliebaen,
Maer onmagt
kon haer licht bedwingen,
Waer door ze
zou verlegen staen.(2)
Dog wilt ge u
zelven niet bedriegen,
10 Vermetle, styg dan niet te hoog,
Of 'k zie uw
vlerken onder 't vliegen
Versmelten
voor des waerelds oog.(3)
Gy
zusters(4 ) wilt myn Nimf verzeilen,
Terwyl ApolI' haer geest verlicht:
15 Dan doet de dichtlust d'adren swellen
Op
't zien van 't glansryk morgenlicht;
Daer
Febus(5) 't hooft beurt uit de kimmen,
En
gras en kruid tot voedtster strekt;
Hoe
hoger dat zyn glans aen 't klimmen,
20 Den dauw van tedre bloempjes lekt.(6)
Maer
ik ga my tot uw lanen wenden,
So
net geschoren als gepoot(7)
Daer
boom voor boom met top en enden
Schier
aen de lucht en wolcken stoot.
25 De wakkre jeugd gaet zich vermaken
Eer nog de zon
de leên vermoeit,
En stryd om 't
best den bal te raken,
Dat slag op
slag door de oaren loeit,(8 )
Dat wis de
Nagtegael zou hindren
30 Zo niet 't aentrekkelyk geluit
De lust tot
spelen deed vermindren,
1 Mijn muze.
2
Bescheidenheidsformule: de dichter acht zich niet tegen zijn taak opgewassen.
3 Zoals de
vleugel van Phaëton smolten in de hitte van de zon.
4 De andere
muzen.
5 De zon.
6 Als de zon
hoger stijgt 'likt' hij de dauw van de bloemen.
7 Zowel netjes
geknipt als voorzien van pootgoed.
8 Het kaatsspel:
de ene slag na de andere 'loeit' j3 om dG oren.
En luistren
naer het zoet gefluit, \
Dat hart en
zinnen zou verrucken,
Was 't enige
oogmerk niet om stryt
35 Op 't Stichtse Capitool te plucken
De vruchten
van hun nyvre vlyt.9
Terwyl
de koopman, moê van slaven,
Zyn maeltyt in
de groente doet,
Om 't afgesloofde brein te laven
In eenzaemheid, die geesten voed,
40 Hy ziet in May de knoppen groejen:
Dat set hem
regt vernoegen by.
't Geboomte,
als eene Roos aen 't bloejen,
Viert Venus
blyde jaargety.
0
sielverquikkende bosschaedje,
45 Wat heeft uw kunstig lustprieel
Van Vrouw natuur tot een
schenkaedje
Al gaven, even net en eêl!(10)
Thessalie mag haer Tempe roemen,
Vereeuwt door Grieks en Roomsch
gedicht,
50 Semiramis haer hoven noemen,
Dat kunst ~een
weerga heeft gesticht,(11)
En brallen (12) op haer groene
dreven:
Al wat zy had,
gy hebt het meê.
Vond Epicuur
daer lust in 't leven,(13)
55 Gy Zyt een schuilplaets voor Astree.(14)
Gy schenkt aen
die de groente minnen
Een zoete
aengename rust.
De doffe en afgematte
zinnen
Streelt gy met
nieuwe geest en lust.
60
't Zie Blyhart met syn lief getreden.
Hy wil haer
prenten in den zin
Het zoet en al
de aenminnigheden
Van zyn opregte trouwen min.
Hy zegt:
"Myn engellin, myn leven!"
65 En vryt vast yvrig op zyn wys.
"Het
groen is selfs tot min genegen,
En gy blyft nog zo koudt als ys.
Myn tweede
ziel, myn lieve Roosje,
Ay, gun my
balsem van uw mond!
70 Ay, schiet dog eens een enkel bloosje
Tot heling van
myn minnewond!
Ay, houd u
langer niet verscholen,
Naerdien de jeugd het huwen past.
Een dwalend
Schaep, hoe zeer verholen,
75 Word van den Wolf het eerst verrast!"
Dog Roosje,
die zyn minneklachten
Onagtsaem
sloeg als in den wind,
Sprak:
"Blyhart, 'k kan uw praet niet achten,
Mits ik geen
trek tot paren vind."
9 De spelers
zouden hun spel vergeten als ze naar de nachtegaal zouden luisteren.
10 Wat heeft
Vrouw natuur uw 'kunstige lustprieel' veel fraaie en edele gaven geschonken!
11 De beroemde
'hangende tuinen van Babylon'.
12 Pochen 13 De
Griekse filosoof Epicurus onderrichte zijn leerlingen in zijn tuin.
14 Astraea,
sterrenmaagd, godin van de gerechtigheid.
80
De jufferschap, terwyl(15) aen 't swieren
En elk om 't
keurigst opgetooit,
Met lokken die
het voorhooft sieren,
En kledren
naer de kunst geplooit,
't Aenminnig
blos, de blanke leden,
85 En duisent lonkjes ondereen,
Trotseren (16)
al de aenvalligheden
Van Juno,
Pallas en Heleen.
Hier op komt
d'Adel toegetreden,
Met honing
zoete vleyery,
90 Met aerdigheên vol pit van reden
Zich vlyende
aen haer groene zy.
De knegts zyn
met de vracht beladen
Van Cinas applen en Citroen,
Van keurig fruit en limoenaden,
95 Om reuk en smaek gelijk te voên,
Wyl Filomeel,
nu vast vergeten
Haer zwager
Tereus gruweldaên,(17)
In 't topje
van een boom gezeten,
Heft een
verliefde ventdeun aen.
100 't Gevogelte - agter 't groen verscholen
En door den
Leeuwerk vroeg gewekt,
Die stygende
uit zyn groene holen
Al zingende na
er de wolken trekt
Vermoeit door
het gestadig quelen,
105 Op 't steken van de zagte fluit,
Gepaert met
schelle maegdekelen,
0
zielsverruckende geluid!(18)
't Is óf de
gouteeuw(19) was herboren,
En de oude
weelde weêr verscheen,
110 De zoete vreê streelt yders ooren,
't Is alles
stil en wel te vreên.
0 lusthof met
uw groene dreven,
Daer hof by hof in 't rondt
verschynt,
Gy gunt den mensch hier jeugt en
leven,
115 Daer zorg en arbydt voor verdwynt.
Wat kan u dan
meer luister geven,
Vermaerde
Bisschoplyke stad:
Het groen van
zo veel trotze dreven,
of pragt die uwe wal omvat?
120 Of zal ik tot uw lof gewagen
Hoe hier door
vlyt van trap tot trap
De nyvre jeugd
word opgedragen
Aen wysheid, kunst en wetenschap?
Die even als
de biën hangen
125 Aen't Roosje dat pas opengaet
Om honing van
elk blad te vangen
By 't krieken
van de dageraet.
15 Ondertussen.
16 Steken naar de
kroon 17 De nachtegaal, die de wandaden van haar zwager' 18 Bedoeld is
waarschijnlijk dat de vogels, die moe zijr de zachte fluit horen en het gezang
van de meisjes 19 Het gouden tijdperk.
Of moet de
swier uit verre ryken
Met
onbeschryffelyke pragt
130 Uw lof den aerdkloot rond doen prryken,
In uwen schoot
byeen gebragt!(20)
'k Beken, gy
zaegt het oorlo~ blussen,
Verhef u vry
op zulken eer:(21)
De Wolf het
weerloos Schaepje kussen,
135 Mars buigen voor de vrede neêr.(22)
Maar neen, het
zijn de wandelwegen
Van uw
vermakelyk plantsoen,
Daer
d'arbeitsman ter neêr gezegen
op een tapyt
van jeugdig groen,
140 Zyn matte leden vlyd tot rusten
In koele
schaduw van dan boom:
Niets kan zyn
geest zo zeer verlusten
Dan dus te
sluimren, vry van schroom.
Geen zorg nog
vrees ontsluit zyn oogen,
145 Geen oorlogskreet, die 't hert doorsnyt,
Belet, door
wellust opgetogen,
't Genot dier
langgewenschte tyt;
Dat nu de
koopliên adem halen
Naerdien de
handel daeglyks groeit:
150 Geen oorlog zal den winst bepalen,
voorheen te
jammerlyk besnoeit.
Juig,
Steejeugd, zing nu zegenzangen,
Vlech kranssen van het eêlste
groen,
Wil Rosen om d'Olyftak hangen,
155 Schakeer op 't schoonste een bloemfestoen!
Maer hoe, wat
mag myn zinnen strelen?
Waer voeren zy
myn yverbeen?
Ik keer my tot
uw Lustpriëlen,
En hondert
hoven agtereen.
160 Hier slyt den Lantheer zyne dagen,
Gerust en van
geen zorg gemoeit,
Als hy van boom, van telg en
hagen,
Het alteweeldrig hout besnoeit.
Dan kan hy
nauwlyks zich bedaren
165 Van vreugd, als in de Lente tyt
Natuur op Tulp
en rosebiaren
Om gloedt en
schone kleuren stryt
die voor de
avond staen te treuren,
Maer door den1
ugtentdauw besprengt
Haer hooft
weer naer den Hemel beuren,
Tot dat de Son haer t1opjes zengt.
170
Hier ziet men Flora zich vermaken
Maer Pales23,
die haer steets verzelt
Waerdeert de
bloemen van haer kaken
175 Meer dan al 't bloemgewas op 't veldt.
Doch wie kan
al het zoet vertellen
Van Utrechts
groene Maliebaen.
Hier ziet men
kers en krieken zwellen,
Gints
overvloed van peren staen.
20 Of moet de
zwier uit verre rijken [n.], die in uw schoot bijeen is gebracht, uw lof over
de hele aarde bekend maken.
21 Daar mag u
rustig trots op zijn.
22 Toespeling op
de Vrede van Utrecht., 23 Herdersgod, wiens feest in het oude Rome werd gevierd
bij de Parilia op 21 april
180 Hier groejen goudgeele Abricosen
En Persiken,
vol smaek en geur,
die op haer
wangen pronken, blosen,
Met Tydeloos(24)
en rosekleur.
Hoe weeldrig
ziet men 't alles groejen,
185 Geen boom, geen bloem, geen plant die zucht:
't Wil voor
zyn tyt zelf wassen, bloejen,
Gekoestert
door de frisse lucht.
Myn nimf blyft
hier met haer gezangen
Een poosje
rusten op het veldt,
190 En ziet het Bietje honing vangen
Van zo veel
bloemen, ongetelt.
Hier gaet de
Lely 't sneeuw te boven,
Haer bloem,
geërt aen konings hoven,
Staet prachtig
op zyn steel ten toon,
200 Verzelt van duisent Angelieren:
Geen een die
haer het wit benydt,
Maer om den
reuk en losse swieren
Gaet deze
bloem met haer ten stryt.
Wie moet niet
in elk bloem hof dolen,
205 Daer Matelief en Hyacinth
Auricul(25)
Crocus en Violen,
't
Nieuwsgierig oog verrukt, verblindt.
0 bloempjes,
'k moet uw luister roemen,
Nog hoger uwe
reuk en geur,
210 Den Tulp nochtans uw koning noemen,
Om zyne
hoogte, pragt en kleur.
Verwyt het my
niet, schone Rosen,
Die met Adonis
bloedt geverft,
En met het
starkste purper blozen
215 Daer 't Tirisch purper voor besterft (26)
Uw zwakke
steeltje doet u duiken
Of kruipen
langs het zand op d'aerdt.
Men moet u
beuren, wil m'u ruiken.
De Tulp alleen
ziet hemelwaert.
220 Gelukkig die hier sticht zyn woning
En vergenoegt
leeft in het groen.
Meer zorg
ontrust den ryksten koning
Op vorstelyke
paviljoen,
Als hem die 't
stil en eenzaem leven
221 Voort 't slaefs gewoel van 't hof verkiest,
En wandlende
langs groene dreven
Geen uurtje
vrugteloos verliest.
't Gevogelt
komt hem 's morgens wekken,
Het bloempje
lacht hem vriendlyk aen,
225 Hy ziet de zon den dauw optrekken
En al 't
gebloemt weêr opengaen.
Roem vry,
Italiën, op hoven,
Door magt van
geldt en kunst gebouwt,
Dit gaet uw roem zo ver te boven
235 Als uwe pracht het eenzaem woudt.
Myn Maliebaan
zelf roem kan dragen
Dat haer
vermakelyk plantsoen
24 Narcis. 25 Sleutelbloem.
26 De rozen waar
de dichter op doelt zijn anemonen.
Den Lelykoning
kon behagen (27)
En aen zyn
keurig oog voldoen.
240 Daer duizent vogels hupplen, springen,
In lommer van
de lindenblaên,
De wiltzang,
die de diertjes zingen,
Weergalmt van
d'een in d'ander laen.
De klanken
rollen langs de bomen,
245 Kleen vogeltje, van uwe stem.
Gy zelf, van
blydschap ingenomen,
Geeft aen uw
eige tonen klem.
Uw klank, die
d'andre doet verdoven,
Uw zang, zo
zoet als tovertael,
250 Voert 's menschen hart en ziel naer boven,
Aentrekkelyke
Nagtegael!
Hoe draait de
klank zig in uw gorgel,
Nu ryst, dan
daelt ze in uwe keel,
Uw keel
verstrekt een levend orgel
255 Aen 't nooit volprezen Lustpriël.
Maer diertje,
gy meugt harten roven
Door uw
verruckelyk gel uit,
Uw stem gaet
dof uw kracht te boven,
Swyg, swyg! Of
d'aessem vliegt 'er uit.
260 Ay zie, hoe drilt het tedre takje,
Niet om 't
gewigt, maar door 't gewelt.
Nog eens,
swyg! Of een enkel snakje
Heeft u wel
haest ter neêr gevelt.
Vaerwel, ik
moet u nu bedanken,
265 Puikvogel, schelle Nagtegael,
Voor uw
verheve zang en klanken,
My liever dan
een ryk onthael.
Vaerwel, 0
voorwerp van myn zangen,
0 Stichtse
Tempe, lieflyk groen!
270 Myn hart blyft in uw tacken hangen,
Myn oog in 't
luchtig paviljoen
Van Bladerryke
Lindebomen.
Zygt, nimfen,
zygt hier veilig neêr:
Wilt hier geen
geile Saters schromen (28),
275 Die uwe kuisheid gaen te keer (29),
Wilt hier met
duizent orgelkelen
- 't Gevogelt
heft reets vrolyk aen-
Den lof in
veldgezangen quelen
Van Utrechts
trotze Maliebaen.
280 Haer lof die nimmer moet verdwynen
Zo lang het
zonnelicht zal schynen.
27 Lodewijk XIV
bezocht de Maliebaan tijdens zijn veldtocht tegen de Nederlanden in 1672.
28 Vrezen.
29 Die het
voorzien hebben op uw kuisheid.
